Blandina e Saleta xunto á súa mestra Ana nas portas de Xacarandaina.
A familia galega que leva no sangue o legado musical das cantareiras
Blandina Fernández e Saleta Cundíns son pandereteiras en Xacarandaina, onde Ana Edreira foi a súa mestra e continúan cunha tradición celebrada nestas Letras Galegas
Máis información: Galicia homenajea a las cantareiras, "eslabón que une tradición y modernidad" del folclore gallego
Blandina Fernández e Saleta Cundíns son cantareiras e pandeireteiras en Xacarandaina. Son, ademais, nai e filla. Estas dúas galegas levan preto de tres décadas compartindo a súa paixón pola música tradicional e a poesía popular oral que se homenaxea nas Letras Galegas deste 2025.
O interese pola música tradicional galega venlles ás dúas desde a infancia. Os pais de Blandina e avós de Saleta xa cantaban e bailaban na aldea de Loroño, en Zas, de onde é orixinaria a familia.
"Meu pai sempre andaba coa pandeireta na man e de aí viron as ganas de aprender e cantar", relata Blandina, ao que a súa filla engade que "sempre recordo ao meu abuelo cunha pandeireta tocando. Unha das penas que me quedou foi que nunca o gravei, pero agora, polo menos, seguimos co legado dos meus avós".
Saleta, a filla, foi a primeira en entrar en Xacarandaina, cando tiña sete anos en 1992. Tres anos despois uniuse a súa nai, Blandina, quen xa escoitaba a grupos como Milladoiro ou Fuxan os Ventos. Para as dúas, este vínculo coa música é tamén unha tradición familiar. "De feito, a miña primeira pandeireta era do meu avó", apunta Saleta.
Blandina e Saleta, nai e filla, e cantareiras de Xacarandaina.
Ambas coinciden tamén na importancia de días como o das Letras Galegas para celebrar a poesía oral popular e ás cantareiras, unha mulleres que, en palabras de Saleta, "son as prioneiras e divulgadoras da nosa lingua e grazas a elas se mantén a cultura ata día de hoxe".
A súa nai Blandina engade que "queremos que non se perda e que a xente nova continúe. Eles teñen que seguir o legado".
Ana Edreira, directora das Pandeireteiras: "A muller galega foi a gardiá da nosa lingua e dos nosos costumes"
Coas dúas coincide Ana Edreira, directora das Pandeireteiras en Xacarandaina e quen foi mestra de nai e filla. "Este Día das Letras Galegas é importantísimo por varios motivos. Un deles é polo recoñecemento á muller galega, que facía moitísima falta. É certo que tamén os homes influiron, pero dalgunha forma xa estaban recoñecidos. En cambio a muller non", reflexiona.
A tamén cantareira destaca que "a muller galega foi unha muller creadora e ademais foi a gardiá da nosa lingua e dos nosos costumes". Por outra banda, sinala a relevancia de recoñecer nunha data adicada á literatura a poesía oral. "A literatura oral é a que nos conta como foi a nosa vida e como é a nosa cultura", apunta Edreira.
As cantareiras Blandina e Saleta xunto a directora de Pandeireteiras de Xacarandaina, Ana Edreira.
A mestra de Xacarandaina explica que "a xente cando cantaba contaba a vida cotiá, pero tamén as inxustizas. Nese momento na maioría de veces non se podía dicir o que se pensaba e o que dicía unha muller non tiña ningunha importancia. Pero claro que a tiña". Entre os temas que as cantareiras transmitiron coas súas letras están, entre outros, a emigración que marcou á poboación galega. "A muller galega sostivo o país mentres que os homes tiveron que emigrar. Elas tamén foron emigrantes, aínda que houbo un momento no que quedaron ao coidado dos nenos e dos maiores. Todo iso está contado nas cantigas. Son testemuña da nosa historia e o souberon gardar e transmitir".
Edreira non fala só en pasado. "Hai que falar tamén en presente, porque seguimos transmitindo, e en futuro. A tradición está viva. Debe estar viva para que non morra", subliña.
Podo dicir alto e claro que falo galego grazas á música tradicional
A música tradicional galega ten, precisamente, moito presente e futuro. "Que a Real Academia lle dedique o día ás cantareiras e á poesía oral está tendo unha acollida marabillosa e está chegando a moita xente", explica, ao que se engade unha tendencia na que se mestura esa música tradicional "da que aprendemos" con novos xéneros que están chegando a novos públicos.
Isto é especialmente relevante nun momento no que Galicia está perdendo galegofalantes. "Se non estivera neste mundo, probablemente non sería galegofalante. Podo dicir alto e claro que falo galego grazas á música tradicional", reconoce Edreira, que é testemuña tamén de como iso pasa nas súas aulas.
Por este motivo, escolas e asociacións como Xacarandaina teñen un papel fundamental para que "o que fumos recollendo estes anos das nosas mestras poidamos conservalo e tamén transmitilo e divulgalo".
As Pandeireteiras de Mens na praza da Quintana con Manuel Cajaraville Pensado.
Así, este 17 de maio, Adolfina e Rosa Casás Rama, de Cerceda, Eva Castiñeira Santos, de Muxía, e Manuela Lema, Teresa García Prieto e Prudencia e Asunción Garrido Ameixenda, integrantes das Pandeireteiras de Mens (Malpica), ademais de moitas outras mulleres anónimas, obteñen un recoñecemento que é "un acto de xustiza histórica".
