Honramos a Luísa Villalta neste 17 de maio e por sempre

Que se debe posuír ―transmitir― pra ser artista? Que fai de quen filma unha cineasta?, da que escribe versos unha poeta? Non hai unha única resposta… Namais unha idea ou intuición e, inda que a teoría mude cos tempos da mesma maneira en que o fai o pensamento, da mesma maneira en que o fan
os desexos e anhelos, non o fai ―ou non tanto― o sentir común de quen olla, escoita, le e sente a quen se fixo nas artes un lugar… ou mellor: a quen a arte incorporou pra si como se o talento fose asimilado como tal e engulido nesoutra esfera en que representar a vida e os soños.

Este ano temos en Luísa Villalta un exemplo de narradora, ensaísta, poeta, música e musicóloga. Unha artista que cos anos, de por moito que as teorías literarias e da arte muden e digan ou desdigan, non fai ―e non ha facer― máis que medrar. Quérese comprender con biografías, documentais ou textos analíticos que é o que tal posuía pra impactar coas súas letras, co son, co ritmo ―do violín, mais sobre todo dos versos― nas almas que sentiron e senten amparo nela… Quizais nin se poida explicar, mais ben se entende esta necesidade de apreixar no papel as partes que se intúen importantes pra sentírmonos un pouco máis preto dela.

Escribiu Freixanes: "O 17 de maio a Real Academia Galega honrará a nosa poeta. En certa medida, honrará tamén a xeración de autores e autoras que comezan a expresarse na década dos anos 90 do pasado século e nos primeiros anos do século actual. Unha xeración nova, ilusionada, entusiasta, aberta ao mundo". Leo os primeiros poemas coñecidos da autora e esa apertura ao mundo e a ilusión da que fala o escritor, profesor e académico, é tan obvia que emociona; que xera nunha gañas de moverse, porque a poesía de Villalta contén unha forza que provoca saírse da norma, querer ir máis alá sen necesidade de poñe-lo ollo no onde. Iso é arte. A forma en si mesma xustifícao todo. Logo, por veces, amais da beleza, amor e paixón (alma), hai tamén un porqué, un para qué, que en Villalta ten moitas veces a súa razón na solidariedade con diferentes causas sociais, no compromiso que demostrou en numerosas ocasións con arte, feitos e palabras; cunha labor de militancia que levou a cabo participando en actos e palestras pra falar de literatura, pra falar de educación, ou pra falar contra a guerra; en prol sempre da liberdade da muller, dos dereitos do pobo galego, da xustiza social.

Quizais é esta unha das razóns polas que abesouramos con agarimo quen era ela como persoa e o que facía coas palabras para transmiti-la vida coa sensibilidade que se precisa pra reflectir e recoller o mundo que nos rodea nuns poucos versos: "Toda a miña xerazón abano de cristal / cansada coma min no cansazo do pai cego / no cansazo do avó en silencio / e da nai rota de recoser as coplas aprendidas na saia da avoa". Un pai, un avó, unha nai, unha avoa que son os teus. Ábrese ao mundo e recólleo, móstranolo con reflexión mais sen didáctica nin demostracións, sen deixarse levar pola querenza de ‘facer ver’.

Villalta naceu na Coruña o 15 de xullo de 1957. Asistiu dende cativa ao Conservatorio Superior de Música especializándose no violín ou violino, como ela lle dicía. Segundo conta súa irmá Susana, unha novísima Luísa deu cunha profesora do instituto que veu nela ‘unha capacidade especial para a literatura’. Foi en Compostela, estudando Filoloxía Hispánica, onde comezou a desenvolver esa inclinación súa para a escrita, a arte, a poesía e foi co Poema cíclico para soprano e cuarteto de corda co que gañou xa na universidade o I Certame Literario da Facultade de Filoloxía.

Na imaxe de arriba, sae fotografada nun recital que deu na Terra Chá co grupo de música Escaino do que formou parte. Con ese grupo, tocou Luísa nas rúas, mesmo nas francesas, mais tamén en escenarios diante de centos de persoas. Cando considerou que chegara o momento, deixou de lado os actos musicais, pero non a educación nin a poesía nin a creación. Foi, por anos, unha axente cultural na Galiza e o seu nome figuraba en moitas das antoloxías, era parte da Asociación de Escritores en Lingua Galega, coordinaba a sección de Revisión Histórica e Análise Crítica da Cultura Galega e, inda así, a súa voz non foi escoitada como era debido.

Que seria, de non ser?
Que de tantas outras
imposíbeis realidades?
Que seria, inevitábel
teimosia, de non ser,
que outra cousa do que son?

Fíxose mestra. Unha gran mestra de Lingua e Literatura Galega segundo as testemuñas de quen puido aprender dela. Pasou por tres institutos e deixou tras ela un alumnado que resgarda lembranzas dunha desas profesoras que fan o que fan por algo. Escribía por algo máis que escribir, era profesora por algo máis… Ía, en todo canto facía, máis alá. Foi ela, para outros e outras, aquela profesora de literatura que soubo ver nela un talento no que moitos non repararían… Quen sabe canto traballou pola nosa cultura e a nosa lingua alén dos libros, no interior das aulas.

Obra

No 1991 sacou o volume de relatos Siléncio, ensaiamos (1991) e tamén o poemario Música reservada que sería o primeiro, seguido de Ruído (1995) ―a palabra e a música sempre da man na forma e contido―, a plaquette Rota ao interior do ollo (1995), Apresados sen presa, Estudo das sombras e Modulación de Orfeu (ámbo-los tres publicados no 2002), e os derradeiros ―publicados trala súa morte― En concreto (2004), Papagaio (2006), e o poemario As palabras ingrávidas (2009) que recolle os seus últimos verso escritos ao pé das páxinas dun almanaque da editora portuguesa Assírio & Alvin do ano 2004, que foi editado cun poema por folla ao que ela respondeu con outro propio, cada día, ata o 6 de marzo que foi o derradeiro.

E inda que destaca a súa obra poética, mesmo na poesía visual, tocou tódolos eidos da escrita: na narrativa escribiu Teoría de xogos (1997) e a novela breve As chaves do tempo (2001); no teatro Concerto para un home só (1989), O representante (1990), O paseo das efixies (1991), As certezas de Ofelia (1999) e Os doces anos da guerra (2001); e no ensaio O Don Hamlet de Cunqueiro: unha ecuación teatral (1992), O outro lado da música, a poesía (1999), Poética. Sobre un certo estado de conciencia (2002), A lingua dos sons (2003), A Música e Nós (2003) e mais o póstumo Libro das colunas (2005) que recolle os artigos de opinión publicados no semanario A Nosa Terra (Vigo).

Hai contidas en Luísa Villalta tantas artistas que canto máis coñece unha, máis entende todo canto aínda non sabe. Deixou cadernos con ideas, poemas, esbozos. Xa andaba ela co seu cartafol azul cheo de palabras. Pensamentos. As páxinas emborrachadas dunha artista son parte dos seus adentros. É tan íntimo que só deberiamos poder abrir eses obxectos con guantes e bisturí, coa teimosía, respecto e un coidado propio de cirurxiás, sabedores de que as ideas que conteñen forman parte dunha das grandes mestras da nosa cultura que é Luísa Villalta.

Non abonda a palabra recitada
para fechar o libro da memoria,
no fundo sempre hai algo que se ignora
como lido só na páxina selada.

A palabra non é escrita, é soñada
entre o soño do sonido, incolora
entre as cores do sentido, acesória
como a ausencia imprescindíbel e a nada.

Procurando ese rosto que se corta
no vacío producido entre os versos,
ascendín pola escada até unha porta
dunha estáncia onde resoan, imensos,
os ecos da palabra, que está morta,
na orfa luz en que van boiar dispersos.

***

Ser só ser, ser corpo
unidade simple e infinita
que limita a densidade do vacío.

Sentir só a vida
que fusiona o siléncio co siléncio
dando así o seu pulso al infinito.

***

E o meio do camiño será un verso
como todos os camiños que comezan
e proseguen. Porque un verso
non é mais que o que se quebra
e continua,
que se escapa
e fica e segue
e articula o ritmo escuro do sentido
e anda só, e pára, e anoitece
despeñando-se na luz para a seguinte
páxina e infinitas a seguir, río en herdanza,
libro a libro, como un século a outro século.

***

A páxina que nunca será escrita
está ante min, detrás e se dilata
como a aurora ilimitada da lembranza:
no oco da palabra un eco aniña.

***

Pensar é escuro
como un muro de sombra imerecida:
do outro lado o sol, sempre ao outro lado,
lonxe, infinitamente lonxe
desta xanela á que rebota estremecida
a confusión que por min padece o ar,
e as auséncias que proxecto como sombras
dalgun min que eu non decido.

Pensar, pensar como en lexión
de criaturas espantosas que arrebatan
as explicacións mais simples da loucura.

E é así, porque a razón é tráxica,
como tráxico é calquer fin último,
calquer destino ao que se aboca a vida.

***

E ficaremos sós
mar e siléncio.

Cando a noite me veña desvendar
con amor prometido e demorado
estes ollos que ollaron tanto nada,
as follas que caíron ao meu pé
serán pisadas.

E a auséncia cumprirá o seu oráculo
cando a noite sexa o fundo,
cando o mesmo mar a noite,
e o siléncio
diga a última palabra.

Non abonda a palabra recitada, Luísa Villalta.